به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی آنام فارس، در دل کوهستان‌های سرسبز ماهور، جایی که صدای چشمه‌های زلال با زمزمه باد در هم می‌آمیزد، گنجینه‌ای به جا مانده از قرون، در سکوتی سنگین به انتظار نجات نشسته است. امامزاده منیرالدین، نه فقط بنایی از سنگ و گچ، که روایت‌گری است از ایمان، عرفان و هویتی که نسل‌ها را به هم پیوند داده است. روزگاری، زائران از دورترین آبادی‌ها راهی این محراب آرامش می‌شدند.
بنایی که هر پله گنبدش، قصه‌ای از دعا و امید بر دوش می‌کشید، امروز، ترک‌های عمیقی بر پیکر دیوارهای خود دارد و گرد فراموشی بر پله‌های کهن پاشیده شده است. این تخریب‌ها گواه غفلتی است که می‌تواند این یادگار صفوی را به خاطره‌ای محو بدل کند.
این سرزمین، میراث گرانبهای خود را به ما سپرده است، بنابراین سکوت در برابر فرسایش آن، نه فقدانی برای یک بنا، که زخمی بر ریشه‌های تاریخ و دل مردم بابامنیر می‌نشاند.
زیارتگاه منیرالدین در شهر بابامنیر، از توابع بخش ماهورمیلاتی شهرستان ممسنی، آرامگاه شیخ عارفی است که بیش از هفت قرن پیش در محل «چله‌گاه» کوه بزان به اعتکاف و ریاضت می‌پرداخت. بر پایه روایات محلی، «منیرالدین» از عرفا و مشایخ متصوفه دوره صفویه بود که در سال ۸۹۶ هجری قمری درگذشت. پس از وفات، وی را در سازه‌ای که به صورت گنبد مخروطی پلکانی، مدرج و دندانه‌دار ساخته شده و به احتمال زیاد متعلق به دوره ساسانی است، دفن کردند. این بنا در دوره‌های بعد، مرمت و بازسازی شده است.
مزار این عارف بزرگ به مرور زمان به یکی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های ایل‌ها و عشایر منطقه بدل شد.
ارتفاع گنبد حدود ۱۵ متر و مصالح به‌کاررفته در بنا، سنگ و گچ با ابعاد تقریبی ۱۹٫۵ در ۱۹٫۹ متر است. معماری آن بر پایه چهارطاقی ساسانی است که از طریق گوشواره‌ها به هشت‌ضلعی تبدیل شده و در نهایت گنبد مخروطی دندانه‌دار (مشابه گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش) بر آن قرار گرفته است. محراب ساده بقعه با محجر چوبی منبت‌کاری‌شده زینت یافته و ورودی اصلی در ضلع شمال‌شرقی، با چهار پله به فضای داخلی متصل می‌شود.
فضای زیر گنبد با یزدی‌بندی زیبا تزئین شده و محجرهای منبت‌کاری چوبی از ارزشمندترین عناصر داخلی به شمار می‌آید.
در چند متری غرب امامزاده، چشمه‌ای زلال جاری است که در باورهای ایلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی مظهر پاکی و تحت سرپرستی ایزدبانو «آناهیتا» دانسته می‌شد. این همجواری با آب، با سنت ساخت معابد و مکان‌های نیایش در کنار چشمه‌سارها در دوره ساسانی همخوانی دارد.
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند پیشینه مکانی این آرامگاه، فراتر از دوره صفویه و به زمان برگزاری آیین‌های مذهبی در دوره‌های پیش از اسلام بازمی‌گردد.
متأسفانه صحن امامزاده در سال‌های اخیر دو نوبت مورد حفاری غیرمجاز قرار گرفت که به سرقت اشیای تاریخی و صدماتی به عرصه آن منجر شد. با وجود این، بنای امامزاده بابامنیر همچنان کانون گردهمایی و برگزاری مراسم مذهبی مردم منطقه است.
این اثر در ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شماره ۴۵۴۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بی‌توجهی به مرمت اصولی امامزاده منیرالدین
عملیات مرمتی اخیر در زیارتگاه امامزاده منیرالدین، بیش از آنکه به حفظ اصالت بنا بیانجامد، به تخریب هویت تاریخی آن منجر شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این پروژه به‌صورت پیمانکاری به افراد محلی واگذار و اجرای آن به دست بنای غیرمتخصص و فاقد مهارت لازم سپرده شده است. چنین رویکردی موجبات تخریب بیشتر بنا را فراهم آورده است. به صورتی که قسمت‌های مرمت‌شده نه تنها هماهنگی با فرم و ساختار اولیه نداشته، بلکه بسیاری از جزئیات ارزشمند معماری نیز از میان رفته است.
در اقدامی بحث‌برانگیز، پنجره‌های پنج‌ضلعی که به‌طور منظم در اطراف بنا تعبیه شده بودند و بی‌شک دارای کارکردی معمارانه و احتمالاً کارکرد سازه‌ای یا نورگیری ویژه‌ای بوده‌اند، به‌طور کامل مسدود شده‌اند. این اقدام نه‌تنها سیر تاریخی و اصالت سازه را مخدوش کرده، بلکه در چشم‌انداز معماری و کارکردهای پیشین بنا را غیرممکن ساخته است.
آنچه بیش از خود اشتباهات مرمتی نگران‌کننده است، سکوت و بی‌عملی اداره میراث فرهنگی یعنی مسئول این اثر است.
بی‌تفاوتی در برابر چنین اقدامات غیرکارشناسی، خطری جدی متوجه بافت تاریخی، اصالت و روایت فرهنگی این اثر ملی می‌کند. میراثی که با شماره ثبت ۴۵۴۳ در یازدهم دی ماه ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، نباید قربانی کم‌کاری و نگاه پروژه‌ای به مرمت شود. در شرایطی که این بنا گنجینه‌ای از تاریخ، معماری و هویت منطقه است، ادامه چنین روندی می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیر شود.
امامزاده منیرالدین؛ میراثی در آستانه تخریب
امروز، امامزاده منیرالدین نه در فهرست اولویت‌های مرمتی دیده می‌شود، نه حتی برنامه‌ای فوری برای جلوگیری از آسیب‌های جدی آن در دست اجراست. ترک‌ها و فرسودگی‌های سازه‌ای، فرسایش تزیینات و تخریب دیوارها همه نشانه‌هایی از یک بی‌توجهی طولانی‌مدت است که اگر ادامه یابد، این اثر تاریخی–مذهبی را به سرنوشت ویرانی کامل خواهد کشاند.
حالا زمان پاس‌کاری مسئولیت‌ها یا وعده‌های بی‌زمان نیست. متولیان میراث فرهنگی، اوقاف و مدیریت شهری استان فارس باید پیش از آنکه دیر شود، اقدام فوری و عملی انجام دهند؛ از تخصیص بودجه اضطراری برای مرمت و مقاوم‌سازی، تا ایجاد مسیر و امکانات استاندارد برای زائران و تدوین یک برنامه جامع.
این مطالبه نه یک درخواست شخصی، بلکه فریاد جمعی دلسوزان فرهنگ، دوستداران میراث و تاریخ مردم منطقه است و بی‌عملی در برابر آن مهم، یعنی پذیرش نابودی بخشی از هویت و تاریخ این سرزمین.
نیاز فوری امامزاده بابامنیر بخش ماهور به مرمت تخصصی
مقامت محمودی، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نورآباد ممسنی در گفتگوی اختصاصی با آنام فارس اظهار کرد: امامزاده بابامنیر اگرچه از نظر مدیریتی تحت نظارت اداره اوقاف است، اما از منظر میراث فرهنگی دارای گنبد پلکانی با معماری منحصربه‌فرد شبیه زیگورات است که نمونه‌های مشابه آن در بوشهر و اهواز وجود دارد.
وی این امامزاده را یکی از شاخص‌ترین بناهای مذهبی بخش ماهور برشمرد و گفت: گنبد و سقف این بنا در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته و بخشی از آن تخریب شده است.
محمودی تأکید کرد: امامزاده نیاز مبرم به مرمت و بازسازی دارد و باید کارشناسان میراث فرهنگی فوراً برای بررسی و اقدام اعزام شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی نورآباد ممسنی با اشاره به وجود دو تابوت چوبی با قدمت تاریخی بالا در داخل بنا، خواستار اتخاذ تدابیری برای انتقال آنها به موزه شد تا از خطر سرقت در امان بمانند.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار آنام فارس در خصوص سرقت‌هایی از این مکان رخ داده و حتی اشیای ارزشمند و تاریخی به سرقت رفته است، اظهار بی‌اطلاعی کرد و گفت: برای نخستین بار است جزئیات این موضوع رسانه‌ای می‌شود؛ با این حال پیگیری مرمت بنا در اولویت اداره میراث فرهنگی ممسنی قرار خواهد گرفت.
وی در ادامه با انتقاد از روند مرمت‌های پیشین امامزاده بابامنیر گفت: متأسفانه ادارات کل، پروژه‌های مرمت را به صورت پیمانکاری واگذار می‌کنند و پس از آن نیز نظارت کافی بر فرآیند بازسازی وجود ندارد. همین بی‌توجهی باعث شده که کارها به شکل غیراصولی انجام شود و اصالت تاریخی بنا آسیب ببیند.
محمودی با اشاره به تأمین بودجه‌ای کلی در حوزه گردشگری، تصریح کرد: حدود دو تا سه میلیارد تومان اعتبار پیش‌بینی شده که بخشی از آن برای پروژه گردشگری و سایر بخش‌ها هزینه خواهد شد، اما تاکنون برای مرمت امامزاده بابامنیر اعتباری منظور نشده است.
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی نورآباد ممسنی، قرار است پیگیری تأمین این اعتبار در دیدار آتی با وزیر وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی توسط امید نصیبی نماینده مردم نوراباد ممسنی در مجلس انجام شود.
مدیر میراث نورآباد که در جریان گفت‌وگو با خبرنگار آنام فارس از جزئیات سرقت اشیای تاریخی این بنا مطلع شد، قول مساعد داد تا در راستای دریافت اعتبار برای مرمت این اثر تاریخی، پیگیری‌های لازم را انجام دهد.
بلاتکلیفی امامزاده بابامنیر به دلیل اختلاف مسئولیت بین میراث فرهنگی و اوقاف
سید نادر حسینی، رئیس اداره اوقاف نورآباد ممسنی، در گفت‌وگویی اختصاصی با آنام فارس، با اشاره به بازدیدهای میدانی خود از امامزاده بابامنیر، وضعیت استحکام بنا و خطرات تخریبی آن را نگران‌کننده توصیف کرد.
وی از توقف اقدامات مرمتی امامزاده بابامنیر به دلیل مشخص نبودن مسئولیت بین اداره میراث فرهنگی و اداره اوقاف خبر داد و نبود پاسخ روشن از سوی میراث را عامل اصلی این وضعیت دانست.
حسینی ضمن اشاره به قدمت و اهمیت هویتی امامزاده بابامنیر برای محله، گفت: این مکان از نظر ما میراثی محسوب می‌شود.
وی با اشاره به نامه‌نگاری‌های مکرر اداره اوقاف نورآباد ممسنی به اداره کل میراث فرهنگی استان فارس تصریح کرد: ما نامه‌نگاری کرده‌ایم، اما میراث فرهنگی پاسخی به ما نداده است که آیا این بنا در حیطه مسئولیت آنان قرار دارد یا خیر. تا زمانی که میراث فرهنگی به صورت رسمی اعلام نکند که این بنا اوقافی است، امکان هیچ گونه مداخله و مرمتی از سمت سازمان اوقاف نورآباد وجود ندارد.
وی با بیان اینکه طبق ضوابط، اداره اوقاف حق دخل و تصرف در بناهای ثبت‌شده میراثی را ندارد، افزود: در صورت تأیید میراث مبنی بر اینکه این مکان تحت نظر اوقاف است، امکان ساماندهی آن از طریق خیرین یا منابع داخلی وجود دارد، اما بدون این تأیید، اقدام عملی ممکن نیست.
حسینی تأکید کرد: امامزاده بابامنیر درآمد قابل توجهی ندارد و تنها حدود یک میلیون تومان درآمد داشته که برای مرمت کافی نیست.
وی خواستار تعیین تکلیف رسمی از سوی اداره میراث فرهنگی شد تا اوقاف بتواند در صورت امکان عملیات مرمت را آغاز کند.
تأکید میراث فرهنگی بر مالکیت اوقاف
برای روشن‌تر شدن ابعاد اختلاف میان میراث فرهنگی و اوقاف، به سراغ محسن ضیایی، که در زمان نگارش این گزارش سمت مدیر کلی را به عهده داشتند، رفتیم.
وی با اذعان به نبود اطلاعات دقیق و به‌روز از وضعیت کنونی این بنای تاریخی، تنها به بازدیدی که سال‌ها پیش از این مکان داشته اشاره کرد و گفت: این بنا تحت نظر اداره اوقاف است و هرگونه اقدام مرمتی یا حفاظتی از سوی میراث فرهنگی منوط به موافقت و همکاری اداره اوقاف خواهد بود. بدون این موافقت، ما مجاز به دخالت در این محل نیستیم.
پیگیری برای شفاف‌سازی مرمت‌های قبلی
گفتنی است؛ در ادامه پیگیری‌ها برای روشن شدن وضعیت مرمت‌های گذشته که گزارش‌هایی مستند از غیراصولی بودن آنها وجود دارد، برای دستیابی به پیمانکار یا مسئولان پروژه‌های قبلی تلاش زیادی از سوی خبرنگار آنام فارس صورت گرفت که بی‌نتیجه ماند.
وضعیت امامزاده منیرالدین بابامنیر، تنها فرسودگی یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه نمادی از یک «سیستم معیوب» در حفاظت از میراث ملی است. زمانی که دو نهاد متولی، به جای همکاری مسئولیت را به گردن یکدیگر می‌اندازند، تنها بازنده این میدان، تاریخ و هویت جمعی مردم این سرزمین است.
این بنا که می‌تواند کانونی برای توسعه گردشگری و تقویت هویت منطقه باشد، در سایه بی‌توجهی در حال تبدیل شدن به مخروبه‌ای است که دیر یا زود خاطره‌اش نیز از بین خواهد رفت. وقت آن است که متولیان امر میراث و اوقاف وارد عمل شده و با تعیین تکلیف شفاف و تخصیص اعتبار فوری، مانع از وقوع یک فاجعه فرهنگی دیگر شوند.
ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که این بنا یک اثر باستانی و میراثی است و با حفظ و مرمت و بازسازی آن در اندک زمانی کانون توجه دوستداران میراث فرهنگی قرار خواهد گرفت و بازدیدهای گردشگران موجبات رونق اقتصادی و آبادانی این شهرستان خواهد شد.
لازم به ذکر است، امامزاده منیرالدین بابامنیر می‌تواند با برنامه‌ریزی و فضاسازی اصولی، به یک مرکز گردشگری محلی و حتی منطقه‌ای بدل شود. تملک و ساماندهی زمین‌های اطراف، ایجاد مسیرهای استاندارد دسترسی، امکانات رفاهی، بازارچه صنایع‌دستی و برنامه‌ریزی برای رویدادهای فرهنگی–مذهبی، این مکان را از وضعیت فعلی نجات داده و به محل تفریح، گردهمایی و درآمدزایی برای اهالی و شهرداری تبدیل می‌کند.
چنین رویکردی نه‌تنها مانع ویرانی یک میراث ارزشمند می‌شود، بلکه به رونق اقتصادی شهرستان ممسنی و تقویت هویت فرهنگی آن منجر خواهد شد. بی‌استفاده گذاشتن این ظرفیت، به معنای از دست دادن یک منبع پایدار توسعه است.
- نویسنده : لیلا کریمی
- منبع خبر : تولیدی
